Chuyển giá là gì?

Chuyển giá là hoạt động diễn ra khi các bên có mối quan hệ liên kết với nhau thực hiện giao dịch mua, bán, trao đổi hàng hóa, dịch vụ. Xuất phát từ việc các chủ thể kinh tế có quyền tự do quyết định giá cả, do đó giá mua bán có thể được chuyển dịch hay điều chỉnh theo hướng khác với giá thị trường thông thường, nhằm giúp nhóm liên kết đạt được mục tiêu nào đó.

Hoạt động này thường xuất hiện ở các công ty đa quốc gia (MNCs) hoặc các công ty trong cùng tập đoàn, bởi mối liên hệ chặt chẽ và mức độ gắn kết cao về lợi ích chung giữa các công ty thành viên. Tuy nhiên, việc liên kết cũng có thể xảy ra giữa cá nhân và công ty.

Nguyên nhân xảy ra chuyển giá

Thứ nhất, các chủ thể có quyền tự do quyết định định giá của một giao dịch mua hay bán hàng hóa, dịch vụ.

Thứ hai, trong nhóm liên kết, các chủ thể có sự gắn bó chung về lợi ích dẫn đến việc khác biết biệt về giá không làm thay đổi lợi ích toàn cục

Thứ ba, các chính sách về giá trong giao dịch mua bán, trao đổi hàng hóa, dịch vụ có sự thay đổi nhưng không thay đổi lợi ích chung tính trên tổng thể. Tuy nhiên, nghĩa vụ về thuế của từng chủ thể có thể bị thay đổi.

Mục đích của việc chuyển giá

Xét về khía cạnh thuế, thông qua việc tác động vào giá chuyển nhượng, tổng số thuế thu nhập doanh nghiệp (“TNDN”) phải nộp của nhóm công ty liên kết có thể được tối thiểu hóa.

Cụ thể, đối với công ty có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), do có sự khác biệt từ chính sách thuế giữa các nước, những doanh nghiệp này có thể áp dụng chính sách riêng trong nội bộ tập đoàn để giảm thu nhập/ tăng chi phí cho công ty ở nước có thuế suất thuế TNDN cao, và giảm chi phí/ tăng thu nhập cho công ty ở nước có thuế suất thuế TNDN thấp. Qua đó, dịch chuyển lợi nhuận từ nơi có thuế suất cao sang nơi có thuế suất thấp, từ đó làm giảm tổng số thuế phải nộp trên toàn bộ tập đoàn.

Ví dụ 1: giảm thu nhập ở nơi có thuế suất cao và giảm chi phí ở nơi có thuế suất thấp bằng cách giảm giá bán trong nội bộ tập đoàn.

Ví dụ 2: tăng chi phí ở nơi có thuế suất cao và tăng thu nhập ở nơi có thuế suất thấp bằng cách tăng chi phí đầu vào từ nội bộ tập đoàn.

Đối với công ty trong cùng quốc gia, việc chuyển lợi nhuận như trên vẫn có thể được thực hiện, nếu trong nhóm công ty liên kết có đơn vị được hưởng ưu đãi thuế TNDN.

Ngoài ra, các doanh nghiệp có thể thực hiện chuyển dịch lợi nhuận từ công ty có lời sang công ty bị lỗ, làm cho cả hai công ty cùng lỗ và do đó không phải nộp thuế TNDN, hoặc làm giảm lợi nhuận để giảm thuế TNDN phải nộp.

Tác động của hiện tượng chuyển giá đến nền kinh tế

Trước hết, cần hiểu rằng chuyển giá không phải là hành vi vi phạm pháp luật. Chỉ khi nào doanh nghiệp lạm dụng việc chuyển giá để dịch chuyển lợi nhuận, với mục đích giảm thuế phải nộp thì mới có dấu hiệu của hành vi trốn thuế.

Tuy nhiên, việc chuyển giá có thể làm giảm số thuế phải nộp. Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến ngân sách nhà nước Vì vậy, cơ quan thẩm quyền các quốc gia đều có quy định riêng điều chỉnh hoạt động này, hạn chế hành vi trốn thuế, gian lận thuế.

Ngoài ra, việc chuyển giá bị lạm dụng cũng góp phần tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh. Khi một doanh nghiệp được hưởng lợi về nghĩa vụ thuế thông qua hành vi chuyển giá, doanh nghiệp này sẽ thu lợi cao hơn những doanh nghiệp khác có cùng điều kiện nhưng không thực hiện hành vi chuyển giá.

Quy định về chuyển giá tại Việt Nam

Tại Việt Nam, người làm nghề trong lĩnh vực kế toán - thuế vẫn thường xuyên sử dụng cụm từ “chuyển giá”, nhưng thực ra khái niệm này không tồn tại trong các văn bản pháp luật về thuế. Thay vào đó, hoạt động chuyển giá được quy định qua các văn bản về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có “giao dịch liên kết”.

Căn cứ theo quy định hiện hành và thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp có phát sinh giao dịch liên kết có thể chịu các tác động sau:

• Bị điều chỉnh giá chuyển nhượng theo giá thị trường, dẫn đến tăng doanh thu hoặc giảm chi phí tính thuế TNDN;
• Bị loại trừ các khoản chi phí trả cho bên liên kết, dẫn đến giảm chi phí tính thuế TNDN;
• Bị khống chế chi phí lãi vay được khấu trừ, dẫn đến giảm chi phí tính thuế TNDN;
• Phải thực hiện thủ tục kê khai thông tin bên liên kết và giao dịch liên kết;
• Phải lập và lưu trữ bộ Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết;
• Bị ấn định thuế nếu không thực hiện đúng quy định và đầy đủ các thủ tục nêu trên.

Để quản lý các doanh nghiệp có giao dịch liên kết, chống việc lạm dụng hoạt động chuyển giá để chuyển lợi nhuận, cơ quan thuế Việt Nam cũng đã có văn bản hướng dẫn từ năm 2005.

Hiện hành, việc xác định doanh nghiệp có chuyển giá hay không, và phải tuân thủ những quy định cụ thể nào được hướng dẫn chủ yếu bởi Nghị định số 132/2020/NĐ-CP. Một số định nghĩa, khái niệm, quy định liên quan khác có thể được tìm thấy thêm trong Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14.

Nội dung tại hai văn bản trên được xây dựng trên tinh thần tiếp cận với nguyên tắc, thông lệ quốc tế trong quản lý thuế đối với giao dịch liên kết, thể hiện cam kết của Việt Nam khi tham gia diễn đàn “Xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận (BEPS)” của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), và có sự điều chỉnh phù hợp với điều kiện bối cảnh của Việt Nam.